Το πανεπιστημιακό άσυλο που συνδέεται με τις ακαδημαϊκές ελευθερίες, την ασφάλεια και την φύλαξη των Πανεπιστημίων, δεν είναι ελληνική «καινοτομία», είναι θεσμός συνυφασμένος με την ίδια την ιστορία του Πανεπιστημίου διεθνώς.
Από την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Μπολόνια (1088), πρώτου Πανεπιστημίου στον κόσμο και της πρώτης νομοθετικής κατοχύρωσης, το έτος 1115, δικαιωμάτων και ελευθεριών των διδασκόντων και φοιτητών, το Πανεπιστημιακό Άσυλο ίσχυσε σε πάρα πολλές χώρες, είτε «εθιμικώ δικαίω» είτε με ρητές νομοθετικές ρυθμίσεις.
Στα σύγχρονα κράτη έπαιξε σημαντικό ρόλο στις αντιπαραθέσεις μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων αλλά και στους κοινωνικούς αγώνες. Είναι αλήθεια ότι κάθε φορά που κάποιο μαζικό κίνημα, ιδιαίτερα της νεολαίας, ξεσπούσε, αντιδρούσε και διεκδικούσε,έβρισκε ως πρόσφορο έδαφος τον πανεπιστημιακό χώρο. Παραδείγματα πολλά, το αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στο Βιετνάμ στις ΗΠΑ, ο Γαλλικός και ο Γερμανικός Μάης του ’68, το Πολυτεχνείο το 1973 στην Ελλάδα και πλείστες άλλες περιπτώσεις που το φοιτητικό κίνημα και η κοινωνία αξίωνε και διεκδικούσε.
Αρχικά στην χώρα μας, το άσυλο αναπτύχθηκε«εθιμικώ δικαίω», ταυτισμένο με την ίδια την ύπαρξη του Πανεπιστημίου και με τους φοιτητικούς αγώνες, αμέσως μετά την ίδρυση του πρώτου πανεπιστημίου στην Ελλάδα, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1837.
Στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, από τον εμφύλιο μέχρι την περίοδο της «βίας και νοθείας», του ανένδοτου αγώνα και της δικτατορίας, στον πανεπιστημιακό χώρο αναπτύχθηκαν πολιτικοί και κοινωνικοί αγώνες.Αυτός ήταν και ο λόγος που οι μετεμφυλιακές Κυβερνήσεις και η χούντα συγκρότησαν το «Σπουδαστικό Τμήμα Εθνικής Ασφαλείας» με το οποίο ήλεγχαν, «φακέλωναν» και δίωκαν τους δημοκρατικούς φοιτητές.
Η ευθεία εισβολή της αστυνομίας και του Στρατού στις εξεγέρσεις της Νομικής και του Πολυτεχνείου το 1973 δεν ήταν απλώς μια παραβίαση του ασύλου αλλά ήταν η βίαιη καταστολή των λαϊκών εξεγέρσεων .
Τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, ίσχυσε ουσιαστικά άτυπα το άσυλο, αφού οι μνήμες της Νομικής και του Πολυτεχνείου ήταν νωπές.
Το πανεπιστημιακό άσυλο καθιερώθηκε νομοθετικά για πρώτη φορά οκτώ χρόνια μετά την κατάρρευση της δικτατορίας, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, οπότε και τίθεται σε ισχύ ο Ν. 1268/1982. Για την ακρίβεια, το πανεπιστημιακό άσυλο «αναγνωρίζεται», υπονοώντας ότι προϋπήρχε ως εθιμικός κανόνας δικαίου.
Η νομοθετική κατοχύρωση του πανεπιστημιακού ασύλου ως ιστορική αντίδραση απέναντι στη βία και την καταστολή της απριλιανής δικτατορίας ήταν μια ύψιστη δημοκρατική πράξη της Κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου που κατοχύρωνε την ακαδημαϊκή ελευθερία, την έρευνα, την ελεύθερη έκφραση και διακίνηση των ιδεών και το αυτοδιοίκητο των Ιδρυμάτων.
Με το πέρασμα των χρόνων, ο θεσμός του πανεπιστημιακού ασύλου χρησιμοποιήθηκε ως αβελτηρία για τη ανάπτυξη εγκληματικών ενεργειών, επικράτηση ασυδοσίας και ανασφάλειας εντός αλλά και πέριξ των πανεπιστημιακών χώρων.Οι ευθύνες βαραίνουν διαχρονικά τις Πρυτανικές αρχές, τις φοιτητικές παρατάξεις, τις Κυβερνήσεις και την Αστυνομία διότι δεν αντέδρασαν και δεν προασπίστηκαν το άσυλο είτε από φόβο είτε από σκοπιμότητα. Έδωσαν έτσι το επιχείρημα σε αντιδραστικούς κύκλους αλλά και πολιτικές δυνάμεις ώστε να ζητούν την κατάργηση του συγκεκριμένου θεσμού «ως απαραίτητη προϋπόθεση για την αποκατάσταση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και της συνταγματικής νομιμότητας».
Δυστυχώς, το πρόβλημα της βίας και ανομίας που επικρατεί σε πολλά ΑΕΙ της χώρας έγινε χρόνιο, απειλεί την ασφάλεια των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας, των εργαζομένων και των επισκεπτών, πλήττει ευθέως την ελευθερία του λόγου, της έρευνας και της διδασκαλίας και κατά συνέπεια «τραυματίζει» την ακαδημαϊκή ελευθερία.
Ο ν.4009/2011 της Κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με Πρωθυπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου, ήταν ο μόνος νόμος που αντιμετώπιζε το πρόβλημα της ανομίας με σεβασμό στο αυτοδιοίκητο των Ιδρυμάτων, την προστασία των ακαδημαϊκών ελευθεριών και της ελεύθερης διακίνησης ιδεών και απόψεων.
Όριζε ότι με τον Οργανισμό κάθε ΑΕΙ ρυθμίζονται τα θέματα της οργανωτικής δομής και λειτουργίας του και «οι φορείς φύλαξης του ιδρύματος και της περιουσίας του». Προέβλεπε ότι ο Εσωτερικός Κανονισμός κάθε ΑΕΙ θα καθορίζει τα θέματα εσωτερικής λειτουργίας και τα θέματα φύλαξης του ιδρύματος και της περιουσίας του. Ο ν. 4009/2011 υπερψηφίσθηκε από τη συντριπτική πλειονότητα των βουλευτών αλλά στη συνέχεια αποδυναμώθηκε με τροποποιήσεις διαδοχικών κυβερνήσεων και τελικά καταργήθηκε από την Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.
H Υπουργός Παιδείας, αφού απέτυχαν οι πρόσφατες ρυθμίσεις του άρθρου 64 του ν. 4623/2019,κάτι που προβλέψαμε στη συζήτηση στην Βουλή, επανέρχεται μέσω της πρόσφατης κατάθεσης Ν/Σ με αντικείμενο την εισαγωγή στα Α.Ε.Ι, την φύλαξη και αστυνόμευση των ΑΕΙ και το πειθαρχικό δίκαιο των φοιτητών. Διατάξεις του συγκεκριμένου Ν/Σ αναθέτουν σε όργανα του Κράτους την ευθύνη της φύλαξης και προστασίας των Πανεπιστημίων, δημιουργώντας μάλιστα ειδικά αστυνομικά τμήματα στους χώρους των ΑΕΙ. Οι συγκεκριμένες διατάξεις είναι ευθέως αντισυνταγματικές και αποδεικνύουν την πολιτική αλαζονεία του Υπουργείου.
Όπως η Κυβέρνηση, στο θέμα της πανδημίας, απέτυχε να συγκεράσει την ανάγκη για ελάχιστη κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα με την ανάγκη για προστασία της υγείας των πολιτών, έτσι αδυνατεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη για καταπολέμηση της ανομίας και τη συνταγματική υποχρέωση για προστασία του αυτοδιοίκητου των Πανεπιστημίων και των ακαδημαϊκών ελευθερίων .
Tο Κίνημα Αλλαγής, πριν τη κατάθεση του Ν/Σ από την Υπουργό Παιδείας, κατέθεσε ολοκληρωμένη Πρόταση Νόμου με στόχο την αποτελεσματική φύλαξη και προστασία των χώρων των ΑΕΙ, των πανεπιστημιακών υποδομών και εγκαταστάσεων, με παράλληλη διαφύλαξη της ελεύθερης και απρόσκοπτης διαβίωσης και εργασίας του διδακτικού προσωπικού, των φοιτητών και εργαζομένων και τη διασφάλιση του υπέρτερου συνταγματικού αγαθού της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Η δική μας πρόταση Νόμου αποτελεί εφαρμογή του άρθρου 16 παρ. 5 του Συντάγματος, στο οποίο ορίζεται ότι «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Η «πλήρης» αυτοδιοίκηση έχει την έννοια ότι η διοίκηση των ΑΕΙ ασκείται από τα ίδια τα ιδρύματα και περιλαμβάνει όλες τις όψεις της διοικητικής λειτουργίας, ιδίως αυτές που άπτονται του θεμελιώδους αγαθού της ασφάλειας. Επιστημονικές έρευνες θεωρούν ότι η φύλαξη και προστασία των Πανεπιστημίων είναι αποτελεσματικότερη όταν οι υπηρεσίες που την αναλαμβάνουν αποτελούν οργανικό τμήμα της πανεπιστημιακής κοινότητας και δεν ασκούνται από εξωτερικούς παράγοντες. Η πρότασή μας ενισχύει την ευθύνη και λογοδοσία των πανεπιστημιακών αρχών, και τους παρέχει τα μέσα για να επιτύχουν την προστασία και φύλαξη των Πανεπιστημίων.
Συνεπώς, η δημιουργία εσωτερικής υπηρεσίας στα Πανεπιστήμια ενισχύει το αυτοδιοίκητο αλλά και την αποτελεσματικότητα της προστασίας
Η Κυβέρνηση φέρει ακέραια την ευθύνη διότι δεν άκουσε τις προτάσεις μας και δεν κινήθηκε εξαρχής στο πλαίσιο του Ν. 4009/2011 της Κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Επέλεξε τον ολισθηρό δρόμο της αστυνομοκρατίας και των συντηρητικών ιδεοληψιών που δε θα λύσουν το πρόβλημα αλλά θα το οξύνουν.
Τέλος, οφείλω να αναφέρω ότι η πρόσφατη πρόταση νόμου του Κινήματος Αλλαγής έτυχε ευρείας αποδοχής από την πανεπιστημιακή κοινότητα αλλά κι ανεξάρτητους αναλυτές.
*Δημοσιεύθηκε στις 02/02/2021 στην ιστοσελίδα The Socialist
